Jak kończy się Dolny Śląsk… Jedźcie do Chełmska Śląskiego!

Kilka tygodni temu, poszukując kolejnych rzeźb św. Jana Nepomucena, udaliśmy się do Chełmska Śląskiego. Cel wycieczki nie był przypadkowy – w tej to bowiem dolnośląskiej miejscowości znajduje się jedno z najciekawszych wyobrażeń rzeczonego świętego, które trzeba obowiązkowo odwiedzić, zbierając punkty do odznaki w stopniu diamentowym. Pomyślałam sobie – daleka droga, tym bardziej, że nie dysponowaliśmy zbyt dużą ilością czasu. Ale co tam. Opłacało się pojechać, by zobaczyć, jak kończy się Dolny Śląsk. Kończy się – dosłownie i w przenośni.

Droga wiodła nas przez Kamienną Górę, Krzeszów (tuż obok opactwa), a następnie przez wioski Jawiszów i Olszyny. Im bardziej zbliżaliśmy się do Chełmska, tym większe mieliśmy wrażenie, że jezdnia staje się coraz węższa, a my zbliżamy się do miejsca, gdzie świat się kończy. Wrażenie nas nie myliło – gdyby przejechać przez Chełmsko wprost ulicą Sądecką, wylądowalibyśmy na granicy polsko-czeskiej, a tam już tylko krok i… Adršpach. Ale to już inna historia. Trzymajmy się Chełmska.

Chełmsko Śląskie zostało założone przez Czechów być może już w 1214 roku. W 1343 r. zostało sprzedane cystersom i należało do nich do 1810 r., czyli do kasaty zakonu. Przez ten okres przeżywało typowe dla dolnośląskich miasteczek perypetie – rozwój pod rządami cystersów, zniszczenie podczas wojen husyckich, spory między katolikami a protestantami i w końcu liczne pożary. Od II poł. XVII w. znów zaczęło tętnić życiem – tym razem za sprawą tkaczy, których produkty sprzedawano w całej Europie, a nawet w Ameryce. Okres prosperity zakończył się jednak wraz z wprowadzeniem tkactwa mechanicznego, w wyniku którego wielu chałupników utraciło pracę. Sytuacja poprawiła się nieco pod koniec XIX w., gdy z Kamiennej Góry poprowadzono linię kolejową. Wówczas uznano, że Chełmsko to interesujące letnisko, tym bardziej, że z miejscowości blisko było do Ardšpachu.

Figura Jana Nepomucena na rynku w Chełmsku Śląskim

Po 1945 r. zakończył żywot niemiecki Schömberg, a rozpoczęło życie polskie Chełmsko Śląskie. Nie jest to dobry czas dla miejscowości, która w 1946 r. utraciła prawa miejskie. Dziś jest pełną absurdów wsią, wygrywającą konkursy na „najpiękniejszą wieś”. Nic dziwnego, skoro to wieś z obszernym barokowym rynkiem…

Jak metaforycznie kończy się Dolny Śląsk? Odpływem ludności z coraz gorzej pod względem gospodarczym prosperujących terenów. Zostają ci, którzy nie mają dokąd pójść, ci, którym już wszystko jedno i ci – najmniej liczni - którym jeszcze się chce ruszyć region z posad, żeby go wypromować i ściągnąć turystów. Gdy wjechaliśmy na rynek Chełmska Śląskiego, nie trwało długo, by zrozumieć, że jesteśmy w świecie paradoksów. To przecież wieś, ale z rynkiem, budynkiem ratusza, barokowymi (pięknymi, lecz w coraz gorszej kondycji) kamienicami z podcieniami i ogromną budowlą kościoła górującą nad miejscowością. Po środku rynku samotna figura Jana Nepomucena – nadwerężona, niekonserwowana od lat. Przez rynek przechodzi starsza pani, wygląda jak wiejska babuleńka. Niesie w wiadrze drewno na opał. Pod budynkiem ratusza na ławce siedzące smętnie dwie postaci. Po jednej ze stron rynku, w podcieniach, pod monopolowym grupa miejscowych bywalców. Raczej nie wyglądają na zbyt szkodliwych. Przyglądają się nam, my przyglądamy się im. Czujemy, że coś w tym miejscowym świecie jest nie tak.

Dwunastu Apostołów - drewniane domy czeskich tkaczy

Na ulicy Sądeckiej znajduje się drugi co do ważności (po figurze Jana Nepomucena) zabytek Chełmska Śląskiego – jedyny w swoim rodzaju, jedyny na Dolnym Śląsku, w Polsce i w tej części Europy. To drewniane domki tkaczy zwane „Dwunastoma Apostołami”, wybudowane w 1707 r. dla tkaczy sprowadzonych z Czech. Stoją w równym rzędzie, każdy z podcieniami. Z tyłu, za domami, przepływał wartki strumień, który pozwalał na moczenie płótna, zaś znajdujące się tam strome zbocze jego suszenie i bielenie. Dziś domków jest jedenaście, bowiem dwunasty z nich o imieniu Judasz spłoną… Nomen omen chciałoby się rzec. Przechodząc pod podcieniami domków, możemy zajrzeć do znajdującego się w jednym z nich Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Chełmska Śląskiego „Tkacze Śląscy” oraz do fantastycznej kawiarenki „U Apostoła”, gdzie obowiązkowo należy spróbować ciasta o nazwie „Bomba Apostołów”, zakupić lniane wyroby, a przede wszystkich odbyć rozmowę z właścicielem na temat historii i współczesności Chełmska. Właściciel – urodzony gawędziarz i mieszkaniec barokowej kamienicy – z humorem opowiada o miejscowych dylematach. Jeśli ktoś chce się dowiedzieć, kim są chełmscy „arkadiusze” lub obejrzeć kartki pocztowe reklamujące wursty z Schömberg, koniecznie musi zajrzeć do Apostołów.

Po wizycie w Chełmsku Śląskim wiemy jedno – tu obowiązkowo trzeba wracać i namawiać innych na wizytę, by zobaczyć jedno z najpiękniejszych, lecz smutno umierających miejsc na Dolnym Śląsku. Niech wycieczki nie zatrzymują się na Krzeszowie. Do Chełmska z opactwa jest zaledwie 6 kilometrów. Tylko turyści są w stanie ocalić pamięć o chełmskich tkaczach od zapomnienia. A zatem – do Chełmska Śląskiego marsz!